Σάββατο 11 Δεκεμβρίου 2010

Η πλατωνική Θεωρία των Ιδεών

Για τον Πλάτωνα υπάρχουν τα διάφορα αντικείμενα, οι διάφορες έννοιες όπως φαίνονται σε μας μέσα από τις αισθήσεις. Αυτό που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις δεν είναι παρά το ατελές απεικόνισμα (το φαίνεσθαι) της αρχικής Ιδέας (το εἶναι) του συγκεκριμένου πράγματος, της συγκεκριμένης έννοιας στην αρχετυπική του διάσταση. Για τον Πλάτωνα ο κόσμος που ζούμε και τον νιώθουμε τόσο αληθινό, όσα βλέπουμε ή αντιλαμβανόμαστε γύρω μας δεν είναι παρά παροδικό ομοίωμα του αληθινού κόσμου που δεν είναι άλλος από τον κόσμο των Ιδεών, δεν είναι παρά θολά απεικάσματα, ατελείς απεικονίσεις, θολά αντίγραφα του νοητού κόσμου που τον κατοικούν αποκλειστικά θείες οντότητες και ιδέες.
Οι ιδέες για τον Πλάτωνα δεν είναι νοήματα, αλλά πραγματικότητες (τά ὄντως ὄντα). Οι Ιδέες αποτελούν έναν αιώνιο και αμετάβλητο κόσμο, που υπάρχει για τον εαυτό του και που μόνο με τη νόηση γίνεται αντιληπτός. Υπάρχουν ιδέες για όλα όσα βάζει ο νους. Όχι μόνο για τα ευγενή και σημαντικά πράγματα, αλλά και για τα ευτελή, ακόμα και για αυτά που χαρακτηρίζουμε παρακατιανά. Για τον Πλάτωνα οι ιδέες ανήκουν σε ένα νοητό κόσμο. Αυτόν τον κόσμο με όλα όσα ανήκουν σ’ αυτόν, τα ὄντως ὄντα, θεϊκά και νοητά, υπερουράνια και υποχθόνια, ο Πλάτωνας τον θεωρεί έναν υπαρκτό κόσμο και θεωρεί ότι καθετί έξω από αυτόν δεν είναι ὄντως ὄν και ότι απλά συμμετέχει σ’ ένα βαθμό ύπαρξης. Όταν ο Πλάτωνας αναγνωρίζει τις νοητές ιδέες ως αληθινές και ως αυθεντικά πρότυπα όλων των αξιών, των αρετών, των θαυμαστών πράξεων και των εμπνευσμένων δημιουργημάτων, εννοεί ότι έξω από τις ιδέες πουθενά αλλού δεν υπάρχουν αυτά αληθινά. Παρόμοιες ιδιότητες, αρετές, ανώτερα γνωρίσματα μπορεί να παρουσιάζονται στο καθετί που δεν είναι ιδέα, όμως αληθινά δεν του ανήκουν. Προέρχονται από το ότι αυτό μετέχει απλώς σε κάποιες ιδιότητες των ιδεών και δέχεται το αντικαθρέφτισμά τους.
Σ’ αυτή τους την καθαρή αυτοΰπαρξη οι ιδέες βρίσκονται σ’ ένα υπερουράνιο τόπο («πάνω από τον ουρανό»), όπου οι ψυχές τις αντίκρισαν στην προΰπαρξη τους. Μόνο η ψυχή ζει και στον έναν κόσμο (τον κόσμο των ιδεών) και στον άλλο (τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων). Έρχεται εδώ, στο γήινο κόσμο για να διανύσει την εγκόσμια περιπέτειά της, ενώ από τη φύση της ανήκει στο υπερκόσμιο περιβάλλον των ιδεών. Κάθε μάθηση και γνώση είναι ανάμνηση. Η ψυχή δηλαδή βλέποντας τα αισθητά, τα γήινα όντα, θυμάται με τη νόηση τις ιδέες. Για τα γήινα, τα αντιληπτά με τις αισθήσεις είναι θολά είδωλα του φωτεινού κόσμου των ιδεών. Η ψυχή όταν ζούσε στον κόσμο των ιδεών γνώρισε την πραγματική ουσία των πραγμάτων (τά ὄντως ὄντα). Στο γήινο κόσμο με τις αισθήσεις ξαναθυμάται και αναγνωρίζει στα αισθητά τις ατελείς απεικονίσεις των αρχετυπικών εννοιών, που είναι οι ιδέες. Όλοι έχουν μέσα τους τη γνώση και την αλήθεια και αυτό που πρέπει να γίνει είναι να την ανακαλέσουν στη μνήμη τους. Έτσι η κατάκτηση της αλήθειας, της αληθινής γνώσης, γίνεται αυτό που ετυμολογικά προσημαίνει ως έννοια: α+λήθη, δηλαδή άρση της λήθης, ανάμνηση.

Οι ιδέες λοιπόν στην πλατωνική φιλοσοφία έχουν τριπλή λειτουργία:
α) οντολογική: παριστάνουν το πραγματικό είναι, το καθαυτό των όντων (την ουσία, το ὄντως ὄν). Κάθε όν είναι αυτό που είναι γιατί σ’ αυτό παρουσιάζεται μια ιδέα (παρουσία) είτε γιατί παίρνει μέρος σ’ αυτήν (μέθεξις, κοινωνία). Έτσι η ιδέα ενός πράγματος αποτελεί την αρχετυπική του, την τέλεια μορφή αυτού του πράγματος, είναι κάτι ενιαίο και αμετάβλητο, μια αρχετυπική σταθερά, σε αντίθεση με την πολλαπλή, ατελή και συνεχώς μεταβαλλόμενη γήινη απεικόνισή του.

β) τελολογική ή παραδειγματική: Καθετί που γίνεται σε ένα ον έχει το σκοπό του. Οι σκοποί αυτοί όμως μπορεί να βρίσκονται μόνο στην πραγματοποίηση εκείνων που η νόηση τα αναγνωρίζει για αμετάβλητα πρότυπα των όντων. Σαν τέτοιες οι ιδέες μοιάζουν με την ιδανική εικόνα που έχει μέσα στο κεφάλι του ο καλλιτέχνης και την οποία προσπαθεί να διαμορφώσει στην ύλη. Από αυτή την άποψη οι Ιδέες είναι αιτίες και ενέργειες που τα ανθρώπινα όντα τις κάνουν εκείνο είναι.

γ) λογική: οι ιδέες μας κάνουν ικανούς να βάλουμε τάξη στο χάος των καθέκαστα, να καταλάβουμε το όμοιο, να ξεχωρίσουμε το ανόμοιο, να νιώσουμε την ενότητα μέσα στην πολλαπλότητα.

1 σχόλιο:

ΟΔΥΣΣΕΥΩ είπε...

Μια διευκρίνηση Ο κόσμος των ΙΔΕΩΝ είναι του Τιμαίου του Λοκρού παρ' ότι μερικοί λεν ότι είναι το Πλάτωνος. Οφείλουμε όλους να τους τιμούμε. Οι ιδέες ως πολύμορφες δυνάμεις, αναφέρονται στα Ορφικά κείμενα και ασφαλώς αναφέρονται στα κείμενα του Έρμου του Τρισμέγιστου. Συνεπώς δεν είναι δυνατόν να λέμε ότι ο Πλάτων είναι πατήρ των Ιδεών. Ο Πλάτων είναι αυτός που συνέβαλε σε αυτήν την διάδοση αυτών των αρχαίων θεωριών, αυτών των μεγάλων κοσμογονικών αληθειών και συνεπώς ευτυχούμε εμείς και ευεργετούμεθα και ως ευεργετηθέντες οφείλουμε χάριτας σε αυτούς τους πνευματικούς προπάτορες μας.
Ο Πλάτων πήρε το βιβλίο του Τιμαίου του Λοκρού και το μετέφρασε ή το απέδωσε στην αττική διάλεκτο. Εξ ορισμού γίνεται κατανοητόν ότι ο Τίμαιος ο Λοκρός έχει το σύγγραμα του στην Δωρική διάλεκτο. Συνεπώς ορθώς ο Πλάτων αναφέρεται στον Τίμαιο ότι αυτά τα λέγει ο Τίμαιος και θέτει στα χείλη συνομιλητού του Τιμαίου Σωκράτους τους επαίνους εκείνους προς τον Τίμαιο, όπου ο Σωκράτης λέγει ο Τίμαιος ανήλθεν εις την κορυφής απάσης της φιλοσοφίας. Επίσης ο Τίμαιος χαρακτηρίζεται και αστρονομικότατος και συνεπώς οι ΙΔΕΕΣ κατά τον Πλάτωνα σαν θεωρία είναι του Τιμαίου του Λοκρού και όχι δικές του.
Ο κόσμος έχει συνηθίσει να λέγει αυτό το οποίον είναι ανακριβές. "Ο Πλάτων στον Τίμαιο λέει.." Αλλα διαψεύδουν τον ίδιο τον Πλάτωνα. Ο Πλάτων ομολογεί ότι ο Τίμαιος λέγει αυτά περί δημιουργού και περί ιδεών. Και σήμερα θα παρακολουθήσουμε πως οι ιδέες είναι -κατά τον Τϊμαιο πάντα- κυβερνητική δύναμης, πληροφόρος δύναμης, δεν είναι ηλενεργειακή δύναμις αλλα είναι η δύναμις εκείνη που παρέχει το σχέδιο και την μορφή, είναι η δύναμης εκείνη που μορφοποιεί την ύλη στις άπειρες μορφές της.

(Το κείμενο είναι από αποσπάσματα ομιλιών του Θεολόγου Σημαιοφόρου θεμελιωτή του Κωδικός της Ελληνικής Γλώσσας με την επωνυμία ΕΛΛΗΝ ΛΟΓΟΣ)