Στόχοι ενότητας 15:
Να μάθουν οι μαθητές και οι μαθήτριες ότι:
ü το περιεχόμενο των εννοιών πολιτεία και πολίτης,
ü ο Αριστοτέλης μεταβαίνει από την εξέταση της πολιτείας στην εξέταση της πόλεως και από αυτήν στον πολίτην και ποια σχέση προσδιορίζει ανάμεσά τους,
ü τα νέα στοιχεία του ορισμού της πόλης και τη σχέση πολίτη-πόλης που προσδιορίζεται από αυτά.
Τί ἐστίν πόλις; - Για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης διερευνά τι είναι πόλη;
Για τον Αριστοτέλη εκείνος που μελετά τα πολιτεύματα, δηλαδή τους τρόπους διακυβέρνησης, και αναζητά να βρει την ουσία και τα βασικά χαρακτηριστικά του καθενός από αυτά, πρέπει πρώτα να εξετάσει τι είναι η πόλη. Αυτό πρέπει να το κάνει για τρεις λόγους:
1. Γιατί υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και αμφιλογίες σχετικά με τη φύση της πόλης (=κράτους). [Γίνονται συζητήσεις ποιος έκανε τη μια ή την άλλη πράξη. Άλλοι υποστηρίζουν ότι την έκανε η πόλη (=κράτος) και άλλοι ότι την έκανε η ολιγαρχική κυβέρνηση που κυβερνά ή ο συγκεκριμένος τύραννος[1]].
2. Γιατί η δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη αναφέρεται ξεκάθαρα στην πόλη (= κράτος). Πρώτα πρέπει να διασαφηνιστεί το περιεχόμενο του όρου πόλη (= κράτος) ώστε να γίνει κατανοητή αυτή η δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη. Επιδίωξή και των πολιτικών και των νομοθετών είναι να κάνουν τους πολίτες λειτουργικά σωστούς [ενάρετους] και έτσι να ωφεληθεί το κοινωνικό σύνολο. Αυτό σημαίνει ότι ανάλογα με τους στόχους που θέτει μια πόλη (= κράτος) για τον εαυτό της διαμορφώνεται και η δραστηριότητα των πολιτικών. Και σήμερα αναγνωρίζεται ότι η δραστηριότητα του πολιτικού (και του νομοθέτη) αναφέρεται ολοφάνερα στο κράτος. Γι’ αυτό και οι πολιτικοί διακηρύσσουν ότι όλες τις πράξεις τις κάνουν για το λαό και «στο όνομα του λαού». Αυτό σημαίνει ότι εργάζονται για το καλό όλων των πολιτών και πώς θεωρούν πηγή του αξιώματός τους τη θέληση των πολιτών (η δραστηριότητά τους είναι ένα είδος ανταπόδοσης).
3. Γιατί το πολίτευμα είναι ένας τρόπος οργάνωσης αυτών που ζουν στη συγκεκριμένη πόλη (= κράτος), δηλαδή ένας τόπος που ρυθμίζει την κατανομή της πολιτικής δύναμης μεταξύ των κατοίκων της (τάξις τις).
Για να καταλάβουμε το σύστημα που ρυθμίζει την κατανομή της πολιτικής δύναμης και το συγκεκριμένο κάθε φορά τρόπο οργάνωσης των πολιτών, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε τι είναι πόλη (= κράτος), ανάλογα με το καθεστώς που επικρατεί κάθε φορά.
Από την πόλη στον πολίτη
Πώς δικαιολογείται σύμφωνα με το κείμενο η μετάβαση;
ü Η πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων (είναι ένα ὅλον) αποτελούμενο από πολλά μέρη (μόρια). Ένας από αυτά τα μέρη είναι και ο πολίτης.
ü Επομένως πριν αρχίσουμε τη μελέτη του όλου, δηλαδή της φύσης του κράτους, πρέπει διερευνήσουμε την έννοια πολίτης. Οποιαδήποτε διερεύνηση για την έννοια πόλη προϋποθέτει την έρευνα της έννοια πολίτης και την αναζήτηση των χαρακτηριστικών του, αφού ο ρόλος του για την πολιτική τάξη είναι καθοριστικός.
ü Η φύση του κράτους και η φύση του πολίτη είναι ζητήματα που προκάλεσαν (και προκαλούν ακόμα και σήμερα) πολλές συζητήσεις, χωρίς να έχουμε καταφέρει να καταλήξουμε σε έναν κοινό αποδεκτό ορισμό. Απόδειξη του παραπάνω είναι ότι άλλη είναι η φύση του πολίτη σε ένα δημοκρατικό καθεστώς και διαφορετική σ’ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.
Γενετική και αναλυτική μέθοδος του Αριστοτέλη
Στις ενότητες 11-14 ο Αριστοτέλης προσπαθώντας και ο ίδιος να κατανοήσει και στους άλλους να διδάξει τι είναι πόλις εφάρμοσε μια μέθοδο διερεύνησης του θέματος την οποία θα ονομάζαμε γενετική. Της αποδίδουμε αυτό το χαρακτηρισμό γιατί το βασικό ερώτημα που έθεσε ήταν πώς γεννήθηκε η πόλις (= κράτος).
Στην ενότητα 15 η μεθοδολογία του Αριστοτέλη αλλάζει: προσπαθεί να αναλύσει την έννοια πόλη (= κράτος) και να βρει τα συστατικά της στοιχεία. Επειδή η έννοια πόλη είναι σύνθεση επιμέρους στοιχείων, είναι δυνατό με τη διάκριση και την κατανόηση αυτών των στοιχείων να δοθεί και ο ορισμός της. Η μέθοδος του είναι πια αναλυτική.
Παραδείγματα:
ü Όταν ψάχνουμε να βρούμε την αρχή της γλώσσας τη μελετούμε γενετικά. Όταν ερευνούμε τα επιμέρους στοιχεία της (φθόγγοι, λέξεις, προτάσεις) τη μελετούμε αναλυτικά.
ü Όταν μελετούμε τη σκέψη του ανθρώπου και ψάχνουμε να βρούμε την αρχή της, τη μελετούμε γενετικά. Όταν ψάχνουμε να βρούμε τα επιμέρους σχήματα με τα οποία αυτή λειτουργεί, την ερευνούμε αναλυτικά.
ü Γενετικά μελετούμε ένα έργο τέχνης όταν ψάχνουμε να βρούμε τα στοιχεία που το γέννησαν και αναλυτικά όταν μελετούμε τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται, αλλά και τα γενικότερα χαρακτηριστικά του.
ü Γενετική είναι η μελέτη της θρησκείας όταν ψάχνουμε την αρχή της και αναλυτική όταν ερευνούμε τα είδη των θρησκειών, το περιεχόμενο και το χαρακτήρα της καθεμιάς.
[1] Υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη που εκφράζεται εδώ, συνήθως όταν πρόκειται για πράξεις και επιλογές καταστροφικές. Για παράδειγμα η επιλογή των Θηβαίων να συμμαχήσουν με τους Πέρσες αποδόθηκε, εκ των υστέρων –και όταν πια η σύγκρουση είχε τελειώσει υπέρ των ελληνικών πόλεων-κρατών- στη «δυναστεία ὀλίγων ὀνδρῶν», η ήττα της ελληνικής εκστρατείας του 1919-1922 στη Μικρά Ασία στην επιστροφή του εξόριστου βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνου Α΄ και στις επιλογές της φιλοβασιλικής κυβέρνησης, οι καταστροφές του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου στην προσωπικότητα του Χίτλερ κοκ.
