Η αποδεικτέα θέση: Οι άριστοι πολιτικοί άντρες δεν μπορούν να μεταδώσουν στους γιους τους την πολιτική αρετή που διακρίνει τους ίδιους.
Η μέθοδος ανασκευής: Ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί το λόγο (=λογική σκέψη και επιχειρήματα) για να αποδείξει βασιζόμενος σε πραγματικά γεγονότα, γιατί εξέχοντες άντρες του δημόσιου βίου δεν μπόρεσαν να μεταδώσουν την πολιτική αρετή στους γιους τους.
«ἀνδρός ἀρετή»: Ο Πρωταγόρας αναφέρεται ακόμα μια φορά στην καθολικότητα της πολιτικής αρετής ως αναγκαία προϋπόθεση για τη συγκρότηση μιας πόλης. Χρησιμοποιεί τον όρο ἀνδρός αρετή, αντί για τον όρο πολιτική αρετή, την οποία συγκροτούν η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη και η οσιότητα (ευσέβεια), που αποτελούν τα μόρια που τη συναπαρτίζουν. Ο όρος σχετίζεται με τις γενικότερες αντιλήψεις στην αρχαιότητα για τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας, καθώς πολίτες λογίζονται μόνο οι άντρες.
Οι τιμωρίες όσων δε συμμετέχουν στην πολιτική αρετή: Ο Πρωταγόρας επαναλαμβάνει τη θέση του για την ανάγκη να τιμωρούνται και μάλιστα με την πιο βαριά τιμωρία όσοι δε συμμετέχουν στην πολιτική αρετή.
Στην ενότητα 5 υποστήριξε ότι πρέπει να εξοντώνεται ως νόσος πόλεως όποιος δε συμμετέχει στην αιδώ και τη δίκη (τα δύο βασικά συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής). Η άποψή του αυτή δεν αντιφάσκει με τις απόψεις του περί ποινής που υποστήριξε στην ενότητα 6.
Για τον Πρωταγόρα η ποινή του θανάτου πρέπει να επιβάλλεται σε έσχατες περιπτώσει και όταν έχει αποτύχει κάθε άλλο μέτρο βελτίωσης και νουθεσίας.
Οι δύο έσχατες ποινές για τον Πρωταγόρα είναι η θανατική ποινή και η εξορία.
Η εξορία παρουσιάζεται ως ποινή ισοβαρής με αυτή του θανάτου. Ο πολίτης του αρχαίου κόσμου ήταν ταυτισμένος με την πόλη του. Η εξορία ήταν πολύ μεγάλη ατίμωση και ισοδυναμούσε με θάνατο, γιατί απέκοπτε τον πολίτη από την πόλη του. Η ζωή του σταματούσε εκεί, καμιά πόλη δεν τον δεχόταν και έπρεπε να περιφέρεται ατιμασμένος και δυστυχισμένος.
Η απόδειξη – Τα επιχειρήματα του Πρωταγόρα: Ο συλλογισμός του Πρωταγόρα έχει ως εξής:
1) Η πολιτική αρετή είναι απαραίτητη για την ύπαρξη της κοινωνίας.
Αναλυτικά ο συλλογισμός του έχει ως εξής:
ü Αφετηρία ήταν η πρόταση ότι, αφού υπάρχει πόλη ως οργανωμένη κοινότητα, δεν μπορεί παρά να υπάρχει ένα συνεκτικό στοιχείο, θεμελιώδες για την ίδια την ύπαρξη και τη διατήρησή της.
ü Αυτό το ένα δεν μπορεί να είναι κάποια ειδική τέχνη, αλλά κάτι που κατέχουν όλοι, που έχει - αν θυμηθούμε την απάντηση του Δία στον Ερμή - μείνει έξω από τον καταμερισμό εργασίας. Αυτό είναι η ἀνδρὸς ἀρετή, η πολιτικὴ ἀρετή, που τη συναποτελούν η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη και η οσιότητα.
ü Αφού υπάρχει λοιπόν αυτό το ένα, τότε πρέπει όλοι να μετέχουν σ’ αυτό και όποιος δε μετέχει, ούτε διδασκόμενος ούτε κολαζόμενος, να τιμωρείται με εξορία από την πόλη ή με θάνατο.
ü Η οργανωμένη ζωή δε θα ήταν εφικτή χωρίς το αίσθημα σεβασμού και δικαίου. Σε κάποια φάση της εξέλιξης, όταν οι άνθρωποι κατάλαβαν τη σημασία της ζωής σε οργανωμένη κοινότητα, όταν ἐζήτουν ἁθροίζεσθαι, δέχτηκαν την αἰδῶ και τη δίκη ως προϋποθέσεις της «συνάθροισης» αυτής. Ούτε η αἰδώς και η δίκη - θεμέλια της πολιτικής - ούτε η ίδια η πολιτική «δόθηκαν», ή υπήρχαν, εξ αρχής στον άνθρωπο. Αναπτύχθηκαν σε μια φάση της εξέλιξης. Η οργανωμένη δε θα ήταν εφικτή χωρίς το αίσθημα του δικαίου. Η οργανωμένη κοινωνική ζωή επιβάλλει κανόνες, νόμους. Οι νόμοι αυτοί δεν είναι φυσικοί γενικά, αλλά «φυσικοί για την κοινωνική ζωή», επειδή είναι αναγκαίοι.
ü Γι’ αυτό και είναι σκληρές οι ποινές στους παραβάτες τους, σε όσους δηλαδή δε ρυθμίζουν τη ζωή και τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με την πολιτική αρετή - με τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη, την οσιότητα. Γι’ αυτό επιβάλλεται θάνατος και εξορία για τους πολίτες που χαρακτηρίζονται ανυπότακτοι, ανένταχτοι.
2) Οι πολιτικοί άντρες διδάσκουν την πολιτική αρετή στους γιους τους καθώς γνωρίζουν ότι η έλλειψή της είναι ολέθρια γι’ αυτά.
Αν υπάρχει πολιτική αρετή και είναι αναγκαίο όλοι οι πολίτες να μετέχουν σε αυτήν (διδασκόμενοι ή τιμωρούμενοι), αλλιώς αποβάλλονται από την πόλη ή θανατώνονται, τότε συμπεραίνουμε ότι οι αγαθοί άντρες, αφού διδάσκουν στα παιδιά τους τα άλλα, θα ήταν παράδοξο να μη διδάσκουν την αρετή
Τη θέση αυτή την υποστηρίζει με μια σειρά από υποθετικές προτάσεις και επαναλήψεις (αν υπάρχει πολιτική αρετή, αν πρέπει να συμμετέχουν οι πολίτες σ’ αυτήν, αν αυτός που δε συμμετέχει σ’ αυτήν πρέπει να διδάσκεται και να τιμωρείται, αν αυτόν που δε συμμορφώνεται πρέπει να τον εκδιώκουν ή να τον θανατώνουν, αν οι αγαθοί άντρες διδάσκουν στα παιδιά τους λιγότερα σπουδαία).
Αν οι αγαθοί άντρες διδάσκουν στους γιους τους τα λιγότερο σπουδαία πράγματα → τότε θα διδάσκουν και τα περισσότερα σπουδαία, αλλιώς θα ήταν σαν να τα άφηναν στο έλεος της θανάτωσης ή άλλων βαρύτατων ποινών.
Ο Σωκράτης ισχυρίστηκε ότι οι πολιτικοί άντρες δεν μπόρεσαν να διδάξουν στα παιδιά τους την πολιτική, χωρίς να διευκρινίζει ποια αρετή εννοεί (την πολιτική αρετή που έχουν όλοι οι Αθηναίοι και η οποία τους καθιστά ικανούς να λαμβάνουν μέρος στη διοίκηση της πόλης ή την ιδιωτική αρετή, που κατέχουν οι ίδιοι και η οποία τους έκανε να διακριθούν ανάμεσα στους συμπολίτες τους, π.χ. ο Περικλής). Ο Πρωταγόρας υποστηρίζει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται και ότι αυτό το κάνουν και οι μεγάλοι πολιτικοί. Υποστηρίζει τη θέση του αρνητικά.
Κριτική του επιχειρήματος: Ο συλλογισμός που χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας είναι εκ του ελάσσονος προς το μείζον. Προχωράει την αποδεικτική διαδικασία με δεοντολογικές διατυπώσεις χωρίς λογική ισχύ. Δε θεωρεί τη δική του θέση αντίθετη, αλλά τη θεωρεί δεδομένη και απλώς την αιτιολογεί.
Η αποδεικτική διαδικασία του Πρωταγόρα έχει βέβαια δεοντολογικό χαρακτήρα (ἀναγκαῖον μετέχειν, δεῖ μετέχειν) λόγω του οποίου παρουσιάζεται ως «λογικά αδύνατη» και επικρίνεται γιατί «ὤδινεν ὄρος καὶ ἔτεκε μῦν» (Δ. Γουδής, σ. 147). Το σημαντικό, κατά τη γνώμη μας, στο διάλογο του Πρωταγόρα δεν είναι οι κανόνες της τυπικής λογικής αλλά η πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία του σοφιστή.
Το εκπαιδευτικό σύστημα της Αθήνας
ü Δεν υπάρχει κεντρικά σχεδιασμένο και οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα από το κράτος
ü Η εκπαίδευση ήταν ιδιωτική. Οι πλούσιοι είχαν περισσότερες ευκαιρίες από τους φτωχούς.
ü Η εκπαίδευση αφορούσε κυρίως τα αγόρια της Αθήνας (πολύ λιγότερο έως καθόλου τα κορίτσια)
ü Βασικός στόχος της εκπαίδευσης ήταν η διάπλαση ενός αγαθού πολίτη, που θα ενταχθεί στο αθηναϊκό πολιτικό και κοινωνικό σύστημα (στο οποίο θα μπορεί να λειτουργήσει και το οποίο θα είναι ικανός να υπηρετήσει και να εξελίξει).
ü Η εκπαίδευση έχει ένα ρυθμιστικό ρόλο και αποτελεί μια από τις βασικές λειτουργίες για την ενσωμάτωση των παιδιών στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
ü Πρέπει να αποφύγουμε τον όρο αυταρχική, καθώς αυτός αποτελεί αναχρονισμό.
ü Η αθηναϊκή εκπαίδευση έχει χαρακτήρα ατομοκεντρικό, με την έννοια ότι ο εκπαιδευόμενος αντιμετωπίζεται ως άτομο και ως τέτοιο πρέπει να εκπαιδευτεί και όχι ως μέλος μιας ομάδας που δέχεται μια ομοιόμορφη αγωγή με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον (όπως π.χ. στη Σπάρτη).
Οι φορείς της αγωγής | Οι στόχοι της αγωγής | Τα μέσα αγωγής |
Α΄ στάδιο (0-6 ετών) ü γονείς ü τροφοί (=δούλες ή φτωχές ελεύθερες γυναίκες που αναλάμβαναν έναντι αμοιβής το θηλασμό και την ανατροφή των παιδιών). | ü η ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών ü εκμάθηση του τι είναι καλό, δίκαιο, σωστό κτλ. και να ενεργούν με αυτές τις αξίες. | ü διδασκαλία ü συμβουλές ü απειλές ü σωματική τιμωρία |
Β΄ στάδιο (8-18 ετών) Δάσκαλοι ü δάσκαλος-γραμματιστής για την ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική ü δάσκαλος-κιθαριστής για την κιθάρα, τον αυλό και τη φωνητική ü χοροδιδάσκαλος ü παιδοτρίβης για την εκγύμναση του σώματος ü σοφιστές, ρητοροδιδάσκαλοι και φιλόσοφοι που δίδασκαν φιλοσοφία, ανάπτυξη ικανότητα λόγου και πειθούς. | ü ευκοσμία των νέων (νους υγιής εν σώματι υγιεί) ü ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης είναι διδακτικός ü οι νέοι μαθαίνουν να γράφουν, να διαβάζουν, να μελετούν ποιήματα, να αθλούνται, να εξασκούνται στη γυμναστική και στη μουσική. | ü διδασκαλία κειμένων ü απομνημόνευση ποιητικών έργων ü συμβουλές ü προβολή προτύπων |
Γ΄ στάδιο (18 ετών και μετά) ü Η πολιτεία με τους νόμους της | ü Η κατάκτηση της αρετής. Η πολιτεία με τους νόμους της υπενθυμίζει στους πολίτες το χρέος τους και τους αποτρέπει από κάθε παράνομη πράξη. | ü η αγωγή συντελείται μέσα από το νόμο ü εξαναγκασμός υπακοής στο νόμο. Αν δεν υπάρχει συμμόρφωση ακολουθούν οι ευθύνες (= θάνατος, δήμευση περιουσίας, εξορία, συνολική καταστροφή του οίκου). |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου